Bloedarmoede. In de medische wereld ook wel ‘anemie’ genoemd. In de Chinese geneeskunde wordt het Bloed Leegte of Bloed Deficiëntie genoemd. Het is een verschijnsel dat vaak voorkomt en hoewel het niet een op zichzelf staande ziekte is, kan het toch vervelende klachten geven. Bovendien is het een alarmsignaal van het lichaam om aan te geven dat er iets anders aan de hand is en verdient het zeker wel de aandacht. Daarom in dit artikel meer over bloedarmoede, hoe je het herkent en wat je eraan kunt doen.
Biologie van het bloed
Het menselijk lichaam bevat gemiddeld ongeveer 5 liter bloed. Het bloed heeft de belangrijke taak om zuurstof en voedingsstoffen te transporteren naar de verschillende lichaamsweefsels en om afvalstoffen af te voeren. Dat geldt voor zowel de westerse als de Chinese geneeskunde. In de TCM heeft Bloed ook nog een bevochtigende functie. Het zorgt ervoor dat weefsels in het lichaam, maar ook het haar, de huid en de nagels niet uitdrogen.
De rol van de Lever en het Hart
Het bloed bestaat voor iets meer dan de helft uit bloedplasma, dat voor het grootste deel bestaat uit water met daarin opgelost vitaminen, mineralen, vetten, suikers en eiwitten. In de TCM wordt dit ook wel Lever Bloed genoemd. Het bloed bestaat verder uit rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes. In de TCM komt dit overeen met Hart Bloed. Het onderscheid tussen Lever Bloed en Hart Bloed wordt in het westen niet gemaakt, maar is in de TCM belangrijk. Wanneer er sprake is van een Lever Bloed Leegte dan geeft dat namelijk andere symptomen dan wanneer er sprake is van een Hart Bloed Leegte en er is dan ook een andere behandeling nodig.
De rol van de Nieren, de Milt en de Maag
De rode en witte bloedcellen en de bloedplaatjes worden aangemaakt door het beenmerg in de botten. De nieren spelen hierbij ook een belangrijke rol, want die produceren een specifiek hormoon (erytropoëtine) dat het beenmerg stimuleert om rode of witte bloedcellen of bloedplaatjes aan te maken. In de TCM is dit vergelijkbaar.
Echter, in de TCM wordt Bloed niet alleen aangemaakt door het beenmerg (en de Nieren), maar ook door de Milt en de Maag. De Milt en de Maag transformeren de ingenomen voeding en dranken tot een verfijnde essentie; dit wordt ook wel Gu Qi genoemd. Dat Gu Qi wordt richting de Longen gestuurd en de stuwende energie van de Longen stuurt dit Qi door naar het Hart, waar het wordt omgezet in Bloed. De Milt en de Maag worden daarom ook wel de Bron van het Bloed genoemd. Het Hart controleert het Bloed, omdat het Qi in het Hart wordt omgezet in Bloed.
Dan komen we op het volgende punt: hoe ontstaat nu bloedarmoede?
Oorzaken van bloedarmoede
Bloedarmoede ontstaat als er meer Qi en Bloed worden verbruikt dan dat er door de Milt en de Maag en door het beenmerg kan worden aangemaakt. Dit is het geval wanneer:
1) het voedingspatroon onvoldoende Bloedvormende voeding bevat
De Milt en de Maag maken Gu Qi aan uit de voeding die ze krijgen aangeboden. Bepaalde voedingsmiddelen ondersteunen het proces van Gu Qi aanmaak. Andere voedingsmiddelen voegen niets toe aan dat proces of ondermijnen het juist. Door meer Bloedvormende levensmiddelen aan het dieet toe te voegen, kun je de Qi-aanmaak bevorderen en daarmee de Bloedaanmaak. Daarover verderop in dit artikel meer.
2) er emotionele spanningen zijn
Met name verdriet en droefheid hebben een direct effect op de Qi-aanmaak. Verdriet en droefheid putten het Qi uit waardoor het niet in staat is om voldoende Bloed aan te maken.
3) er sprake is van overmatige fysieke inspanningen
Denk bijvoorbeeld aan zwaar fysiek werk, maar ook aan extreem veel sporten. Je kunt eigenlijk wel zeggen: alle fysieke inspanningen waarbij er veel transpiratie vrijkomt, schaden de Qi. Daar waar transpiratie vrij komt, gaat er Qi verloren. Als er meer Qi verloren gaat dan dat er kan worden aangemaakt, dan ontstaat er een steeds groter tekort. In dat opzicht is regelmatig naar de sauna gaan ook niet goed voor de Qi en dus op langere termijn ook niet goed voor het Bloed.
4) er veel bloedverlies is (geweest)
Dit spreekt voor zich. Als er veel bloedverlies is geweest, ontstaat er een situatie van letterlijk bloedarmoede/Bloed Leegte. Het lichaam heeft tijd nodig om het bloed weer aan te maken. Denk bijvoorbeeld aan neusbloedingen, bloedbraken, bloed ophoesten of bloed in de urine. Na een bevalling is het extra nodig om te letten op voldoende bloedaanmaak, zeker als de bevalling gepaard ging met veel bloedverlies. Ook bij hevige menstruaties met veel bloedverlies is het belangrijk om extra op te letten, te meer omdat de menstruatie maandelijks terugkerend bloedverlies geeft en er dus langzaamaan een steeds extremere vorm van Bloed Leegte kan ontstaan.
5) er een verminderde aanmaak is door het beenmerg
Het kan voorkomen, dat het beenmerg te weinig rode bloedcellen aanmaakt. Hiervoor zijn de Nieren verantwoordelijk.
6) er sprake is van een erfelijke en/of chronische aandoening
Hierbij kun je denken aan aanmaakstoornissen van hemoglobine, afwijkingen aan de bloedcellen, parasieten, reuma, beenmergziekten, andere auto-immuunziekten of kanker. Bloedarmoede is dan het gevolg van de ziekte en het wordt in de behandeling van zo’n ziekte meestal goed in de gaten gehouden.
Mogelijke symptomen van bloedarmoede
Als er niet genoeg Gu Qi door de Milt en de Maag wordt aangemaakt, dan krijgt het Hart als het ware onvoldoende ‘grondstoffen’ aangereikt om Bloed van te maken. Als er onvoldoende Qi en Bloed wordt geproduceerd, dan kan er ook niet genoeg Bloed worden opgeslagen in de Lever.
De Lever slaat het Bloed normaal gesproken op en stuurt het door het lichaam om het bloedvolume in alle weefsels van het lichaam op peil te houden. Als de Lever die taak niet naar behoren kan uitvoeren, dan kan dat leiden tot duizeligheid, een licht gevoel in het hoofd (vooral ‘s morgens bij het opstaan), tintelingen van de ledematen, wazig zicht, vlekjes voor de ogen, nachtblindheid, weinig (of geheel uitblijven van de) menstruatie, bleke lippen, bleke kleur in het gezicht, spierzwakte (en dus een algeheel gevoel van zwakte), sneller kortademig zijn bij inspanning, krampen, droge en broze nagels, droog haar, droge huid, oorsuizen, gevoel van doelloosheid en mogelijk depressieve, neerslachtige gevoelens. Dit zijn symptomen van Lever Bloed Leegte.
Als de Lever te weinig Bloed opslaat – en dus te weinig Bloed heeft om het bloedvolume overal in het lichaam goed te kunnen regelen – dan kan het Hart daar op termijn ook onder gaan leiden. De taak van het Hart is namelijk om een bepaalde hoeveelheid bloed en zuurstof door het lichaam te pompen. Als het niet voldoende Bloed van de Lever krijgt aangeboden, zal het hart sneller gaan kloppen om toch dezelfde hoeveelheid bloed en zuurstof door het lichaam te laten vloeien. Hartkloppingen zijn dan dus het gevolg. Ook kan er mogelijk wat moeite zijn om dingen te onthouden, om te concentreren en om ’s avonds in te slapen. Dit zijn symptomen die duiden op Hart Bloed Leegte.
Westerse diagnose
In de westerse geneeskunde wordt bloedarmoede geconstateerd als er een tekort aan rode bloedcellen of aan hemoglobine (hB) in het bloed is. Hemoglobine is een eiwit dat in de rode bloedcellen zit en dat zuurstof aan zich bindt, waardoor de zuurstof door het lichaam kan worden vervoerd. Ook zorgt hemoglobine voor de afvoer van kooldioxide, het afvalproduct van de ademhaling. Dus zuurstof komt met de inademing binnen en kooldioxide verlaat met de uitademing het lichaam.
Bloedarmoede is redelijk eenvoudig aan te tonen. Op de westerse manier wordt een bloedtest gedaan en in het afgenomen bloed wordt het aantal rode bloedcellen en de hoeveelheid hemoglobine gemeten. Bij een vrouw ligt de hB-onderwaarde rond de 7,5 mmol/l (millimol per liter). Bij een man ligt dat rond de 8,5 mmol/l. Liggen de bloedwaarden onder deze onderwaarden, dan wordt er gesproken van bloedarmoede.
Niet alleen hB, maar ook Ferritine laten prikken
Mijn ervaring is, dat het meten van de hB-waarde alleen niet voldoende is. De hB-waarde kan in een beter perspectief worden geplaatst als ook Ferritine wordt gemeten. Het Ferritine-gehalte in het bloed is een goede maat voor de totale ijzervoorraad in je lichaam. Ferritine is een eiwit dat zorgt voor de binding van ijzer aan de rode bloedcellen. Dus een hoog Ferritine-gehalte betekent veel ijzer.
Het grootste deel van het ijzer in het lichaam is gebonden aan Ferritine en wordt gevonden in de lever, de milt, de skeletspieren en het beenmerg. Nu is het zo, dat het lichaam er altijd voor zal zorgen, dat het hB-gehalte zo optimaal mogelijk is. Dit kan ten koste gaan van het Ferritine-gehalte. Er wordt dan als het ware van de voorraad Ferritine afgesnoept om het hB zo goed mogelijk voor de dag te laten komen. Er kan hierdoor een situatie ontstaan, waarbij de hB-waarde er dus super goed uit ziet, maar waarbij het Ferritine-gehalte extreem laag is (geworden). Als je dan alleen zou afgaan op de hB-waarde, dan is er geen sprake van bloedarmoede en zal de huisarts je in de meeste gevallen gewoon naar huis sturen…
TCM-diagnose
In de Chinese geneeskunde is het niet gebruikelijk om bloed te prikken en te analyseren. Andere onderzoeksmethoden worden gebruikt om een diagnose te stellen. Klachten worden uitgevraagd en er wordt naar de persoon gekeken, geluisterd en gevoeld. De combinatie van symptomen waar iemand mee komt, is waar we in de TCM mee aan de slag gaan. Daarbij worden ook een pols- en een tongdiagnose gedaan. De combinatie van alle symptomen en tekens geven een schat aan informatie over het interne van het lichaam.
Omdat geen enkele persoon hetzelfde is, is er ook geen enkele diagnose helemaal gelijk. In het westen is de diagnose eenduidig. Kijk naar het hB-gehalte. Ligt dat onder de onderwaarde, dan is er bloedarmoede en dan is er één soort behandeling: ijzersuppletie (met alle bijwerkingen van dien). In TCM wordt op basis van symptomen, tekens en de pols- en tongdiagnose een totaalbeeld verkregen. Al snel blijkt, dat niet elke persoon met bloedarmoede dezelfde symptomen heeft, ook omdat niet elke bloedarmoede in hetzelfde stadium zit. Er is daarom binnen TCM ook geen one-size-fits-all-diagnose en -behandeling. Elk individu is anders en heeft baat bij een behandeling die op de persoon is afgestemd.
Wat je zelf kunt doen
Om bloedarmoede/Bloed Leegte te voorkomen, is het van belang om in ieder geval te zorgen voor voeding die het Bloed voldoende voedt. Zoals eerder gezegd, is voeding de Bron van het Qi en het Bloed. De Milt en de Maag moeten zorgen voor de omzetting van voedsel in Qi en Bloed. Goede, pure voeding is essentieel voor de Milt en de Maag om die taak goed te kunnen uitvoeren.
Belastende voeding voor de Milt en de Maag zijn vooral rauwe en koude voeding, zoals rauwkost, rauw fruit en ijs, maar ook suiker en melkproducten. Beter dus om zoveel mogelijk warm te eten en suiker en melkproducten te laten staan.
Te weinig eten en te weinig eiwitten in de voeding kan er ook voor zorgen dat de Milt deficiënt raakt, waardoor er minder Qi en Bloed kan worden aangemaakt. Voor vegetariërs en veganisten kan het een extra uitdaging zijn om toch voldoende eiwitten binnen te krijgen. Goede plantaardige bronnen van eiwitten zijn noten, zaden, bonen, peulvruchten en zeegroenten.
Tenslotte zijn bepaalde eetgewoonten ook niet ondersteunend aan de Milt. Denk bijvoorbeeld aan eten op onregelmatige tijden of teveel en te snel eten. Op een rustige manier eten en op gezette tijden dragen bij aan een betere vertering en omzetting van voeding in Qi en Bloed.
Bloed-voedende levensmiddelen
Bepaalde levensmiddelen zijn bij uitstek geschikt om het Bloed te voeden. Die voedingsmiddelen zijn ‘toevallig’ ook rijk aan ijzer. Je kunt hierbij denken aan:
- donkergroene bladgroenten, zoals boerenkool, groene kool, spinazie en waterkers
- rode en paarse voedingsmiddelen, zoals rode paprika, tomaat, kidney bonen, adukibonen, rode kool, rode biet, rode bessen, aubergine, blauwe bessen en acaï bessen
- zwarte voedingsmiddelen, zoals zwarte bonen, zwart sesamzaad, zwarte bessen, zwarte rijst en kruisbessen
- zeegroenten, zoals nori, kombu, wakamé en zeekraal
- gedroogde vruchten zoals dadels, vijgen en ongezadelde abrikozen (niet teveel, want een overdaad aan zoet verzwakt juist weer de Milt)
Verder kun je denken aan:
- het creëren van een betere balans tussen activiteit en rust. In de praktijk betekent dat vaak meer rustmomenten inbouwen, meer ontspannen, meer mediteren, meer wandelen etc.
- ontbijten tussen 7 en 9 uur ’s morgens, wanneer de Maag haar maximale capaciteit heeft en dus de beste prestatie kan leveren
- voor vrouwen: niet sporten tijdens de menstruatie
- het matigen van hete kruiden, zoals chili, zwarte peper, kaneel en cacao
- het vermijden van stimulerende middelen zoals cafeïne, alcohol en drugs
- ’s avonds bijtijds – in ieder geval voor 23:00 uur – gaan slapen. Lees meer tips voor een optimale nachtrust in dit artikel.
Vermoed je bloedarmoede?
Vermoed je bij jezelf (of één van je naasten) bloedarmoede, omdat je het beeld van symptomen herkent? Dan kan het geen kwaad om even bloed te laten prikken op in ieder geval hB en Ferritine. Heb je veel last van (ernstige) vermoeidheid, dan is het aan te raden om ook vitamine B12, vitamine D3, zink, schildklierhormonen (T3, T4 en TSH) en eventueel ook Epstein Barr Virus (verantwoordelijk voor Pfeiffer) en Borrelia (verantwoordelijk voor de Ziekte van Lyme) te laten prikken. Een bezoek aan een homeopathisch arts en/of acupuncturist is een goede start om helderheid te krijgen in jouw klachten.
Liefs,
Suzan